مقاله پژوهشی: تبیین نظری تأثیر عوامل جغرافیایی و ژئوپلیتیکی مناطق ساحلی اقیانوسی بر امنیت ملی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشگاه تربیت مدرس تهران

2 استاد جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

3 دانشیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

4 دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

تأمین امنیت ملی، به عنوان شرط اساسی بقای کشورها، تابع بکارگیری طیف فراگیری از عناصر مادی و معنوی قدرت ملی است. با توجه به تأثیر موقعیت و ویژگی­های جغرافیایی و ژئوپلیتیکی بر قدرت و امنیت ملی، تبیین نظری رویکرد کشورها به فراوری ظرفیت­های مناطق و قلمروهای ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی ممتاز برای تأمین امنیت ملی حائز اهمیت است. امروزه مناطق ساحلی اقیانوسی، کارکردهای امنیتی، سیاسی، اقتصادی و ارتباطات منطقه‌ای و بین‌المللی زیادی برای کشورها دارند و اهمیت ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی آنها در سطوح محلی، ملی، منطقه­ای و جهانی رو به افزایش است. این مناطق می‌توانند تأثیر چشمگیری بر منزلت و وزن ژئوپلیتیکی و جایگاه کشورها در مناسبات منطقه‌ای و بین­المللی بر جای گذارند. این تحقیق با هدف تبیین نظری تأثیر عوامل جغرافیایی و ژئوپلیتیکی مناطق ساحلی اقیانوسی بر امنیت ملی انجام شده است. تحقیق از نوع بنیادی است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است و از روش کتابخانه­ای و اسنادی برای گردآوری داده­ها و اطلاعات، با بهره­گیری از ابزار فیش­برداری استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می­دهد که تحلیل تأثیر مناطق ساحلی اقیانوسی بر امنیت ملی از طریق دو متغیر میان­گر «توسعه» و «قدرت ملی» قابل تبیین است. ویژگی­های جغرافیایی و عوامل ژئوپلیتیکی مناطق ترکیبی ساحلی اقیانوسی (آبی و خشکی)، از طریق تأثیر بر شاخص­های توسعه و نیز تغییر وزن و برایند قدرت ملی کشورها، در قالب هفت عامل مکانی- فضایی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، زیست­محیطی و نظامی بر امنیت ملی آنها تأثیر­گذارند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Theoretical explanation of the influence of geographical and geopolitical factors of oceanic coastal areas on national security

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza Hafeznia 1
  • Gh.A Rashid 2
  • R Romina 3
  • H Hosni Saadi 4
1 Professor of Tarbiat Modares University of Tehran
2 Professor of Political Geography and Geopolitics, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
3 Professor of Political Geography, Higher National Defense University, Tehran, Iran
4 Associate Professor of Political Geography, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Ensuring national security, as a basic condition for the survival of countries, depends on the use of a wide range of elements of national power. Considering the influence of geographical and geopolitical location and characteristics on power and national security, the theoretical explanation of countries' approach to developing the capacities of privileged regions is important to ensure national security. Today, oceanic coastal areas have many security, political, economic and communication functions for countries, and their geopolitical and geostrategic importance is increasing at the local, national, regional and global levels. These regions can have a significant impact on the geopolitical weight and position of countries in international relations. This research has been done with the aim of theoretically explaining the influence of geographical and geopolitical factors of oceanic coastal areas on national security. The research is of fundamental type and its method is descriptive-analytical. To collect data and information, a library and document method was used, using a survey tool, and an expert survey method (21 top experts, at a strategic level) using a questionnaire. The results of the research show that the analysis of the impact of oceanic coastal areas on national security can be explained through two mediating variables "development" and "national power". The geographical and geopolitical characteristics of combined oceanic coastal areas (water and land), through the influence on the development indicators and also change the national power of the countries, in the form of seven spatial-spatial, political, economic, cultural, social, biological factors. environmental and military influence on their national security. The dimensions, components and indicators of the impact of oceanic coastal areas on national security have also been calculated, weighted and theoretically modeled.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ocean coasts
  • national security
  • geopolitics
  • geography

مراجع

  • فهرست منابع:

    الف- منابع فارسی

    • الهویردی زاده و حافظ نیا (1395) تبیین رابطه موقعیت دریایی با سطح توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها، مجموعه مقالات همایش فرآوری پتانسیل های ژئوپلیتیکی توسعه در کرانه های اقیانوسی جنوب شرق کشور؛ تهران: وزارت کشور، 27 مهرماه 1395- ص 104
    • تریف، تری، کرافت، استیوارت، جیمز، لوسی و مورگان، پاتریک (1383) مطالعات امنیتی نوین، ترجمه، طیب، علیرضا و بزرگی، وحید، تهران، انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی
    • توماس، کارولین (1382) حکومت جهانی، توسعه و امنیت انسانی، ترجمه، مرتضی بحرانی، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی
    • حافظ نیا، محمدرضا (1384)، نقش استراتژیک خلیج فارس و تنگه هرمز، تهران، انتشارات سمت
    • حافظ نیا، محمدرضا و احمدی کرچ، سید عباس (1396) آراء و نظریه‌های علمی دکتر محمدرضا حافظ‌نیا (استاد جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک دانشگاه تربیت مدرس)؛ مشهد: پاپلی
    • حافظ­نیا، محمدرضا (1390) اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک. تهران: انتشارات پاپلی.
    • حافظ‌نیا، محمدرضا. رشید، غلامعلی. پرهیزگار، اکبر و افشردی، محمدحسین. (1386). الگوی نظری طراحی راهبرد دفاعی مبتنی بر عوامل ژئوپلیتیکی. فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک، 3(8)، 38-7.
    • دوئرتی، جیمز و فالتزگراف، رابرت. نظریه­های متعارض در روابط بین­الملل. ترجمه: طیب، علیرضا و بزرگی، وحید (1388)، تهران: نشر قومس.
    • روشندل، جلیل (1374) امنیت ملی و نظام بین المللی، تهران: انتشارات سمت
    • سیف­زاده، سید حسین (1382). نظریه­پردازی در روابط بین الملل: مبانی و قالب­های فکری. تهران: انتشارات سمت
    • صباغیان، علی، جلالی، محسن. (1400). مولفه های ژئواکونومیک سیاست خارجی فرانسه در فضای رقابت های ژئوپلیتیک غرب آسیا و پیامدهای آن برای روابط ایران-فرانسه. فصلنامه مطالعات روابط بین الملل، 14(1)، -.
    • عاطفی حسن، رومینا ابراهیم، قربانی نژاد ریباز. الگوی نظری توسعه فضایی در مناطق مرزی تلفیقی. فضای جغرافیایی. ۱۳۹۹; ۲۰ (۷۲) :۳۷-۱۹ URL: http://geographical-space.iau-ahar.ac.ir/article-۱-۳۴۱۶-fa.html
    • عزتی، عزت الله (1394)؛ ژئوپلیتیک در قرن بیست­ویکم، (چاپ 6) تهران: انتشارات سمت
    • کریمی پور، یداله، و محمدی، حمیدرضا (1389). تعریف منطقه ساحلی برای مطالعات ICZM در ایران. جغرافیا، 8(25)، 87-103.
    • https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=112485
    • کلاه چیان . محمود (1398)، کارگزاران امنیت در مکتب امنیتی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه آفاق امنیت، سال دوازدهم، شماره 43، صفحه 32-5
    • مختاری هشی، حسین. (1397). تبیین مفهوم ژئواکونومی (اقتصاد ژئوپلیتیکی) ‏ و توصیه هایی برای ایران. فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک، 14(50)، 56-82.
    • مورگنتا، هانس جی. سیاست میان ملت­ها: تلاش در راه قدرت و صلح. ترجمه: مشیرزاده، حمیرا (1374)، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
    • نامی، محمدحسن، و حیدری پور، اسفندیار. (1391). الگوی جدید برای محاسبه دقیق مساحت و طول مرزهای کشور ج.ا. ایران. جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)، 2(2)، 229-248. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=173906
    • واثق، محمود، قالیباف، محمدباقر، غلامی، مجید. (1398). تدوین چشم انداز امنیتی مطلوب جمهوری اسلامی ایران با تاکید بر مولفه های ژئوپلیتیکی. مطالعات راهبردی بسیج، 22(82)، 129-158.
    • یزدان‌پناه درو، کیومرث. (1388). تغییرات مدل‌های ژئوپلیتیکی امنیت در عصر حاضر. فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک، 5(15)، 98-115.

    ب – منابع انگلیسی

    • s Gray (1988) The Geopolitics of Super Power. Lexington. KY: University Press of Kentucky.
    • Grosse, T. G. (2014) ‘Geoeconomic Relations between the EU and China: The Lessons from the EU Weapon Embargo and from Galileo’, Geopolitics, 19, 1, pp. 40–65
    • Kearsley, H. J. (1990). A theory on maritime power for the not-aligned notnuclear naval powers: with Sweden and Ireland as case studies. Ph.D Thesis, Aberdeen, University of Aberdeen. 18.Kearsley, H. J. (1992). Rethinking maritime power theory. Comparative Strategy, 11(2), 195-211. DOI:10.1080/01495939208402871
    • Mahan, A. T. (1889). The Influence of Sea Power upon History 1660-1783. Boston, Dover Publications
    • OECD (2016), The Ocean Economy in 2030, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/1787/9789264251724-en.
    • Prescott, J. R. V. (1975). The Political Geography of the Oceans. London, Newton Abbot David & Charles Press.
    • Sakhuja, V. (2011). Asian Maritime Power in the 21st Century: Strategic Transactions China, India and Southeast Asia. Singapore, Institute of Southeast Asian Studies (ISEAS) Press
    • Till, G. (1982). Maritime Strategy and the Nuclear Age. London and Basingstoke, Macmillan Press LTD.
    • Till, G. (2004). Seapower: A Guide for the Twenty-first Century. London, FRANK CASS Publishers.
    • Till, G. (2005). Seapower: A Guide for the Twenty-first Century. London, Taylor & Francis e-Library.
    • Till, G. (2009). Seapower: A Guide for the Twenty-first Century (second edition). Londan and New York, Routledge Publication.
    • UNCTAD Review of Maritime Transport, various issues. For 2006–2019, the breakdown by type of cargo is based on Clarkson Research Services, Shipping Review and Outlook, various issues
مطالعات دفاعی استراتژیک
دوره 20، شماره 89 - شماره پیاپی 89
سال بیستم، شماره 89- پاییز 1401
آبان 1401
صفحه 26-5

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار