عوامل ژئوپلیتیکی مؤثر بر ارتقاء قدرت منطقه‎ای جمهوری اسلامی ایران (مطالعه موردی یمن)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار امنیت داخلی دانشگاه علوم انتظامی امین

2 استاد مدیریت دانشگاه ایوانکی

3 استادیار مدیریت راهبردی دانشگاه جامع امام حسین (علیه‌السلام)

4 دانشجوی دکتری مدیریت راهبردی دفاعی دانشگاه عالی دفاع ملی

چکیده

ارتقای قدرت منطقه‎ای ج.ا.ایران که در یکی از مناطق راهبردی ژئوپلیتیکی جهان قرارگرفته، امری لازم و ضروری می‎باشد تا زمینه تحقق اهداف عالی نظام و انقلاب اسلامی فراهم گردد. عوامل ژئوپلیتیک همان عوامل قدرت هستند که از مؤلفه‎های مهم در کسب و ارتقاء قدرت کشورها محسوب می‎شوند و شناخت صحیح این عوامل امکان مدیریت صحیح در بهره‎گیری از شرایط محیطی به‎منظور تحقق هدف ارتقاء قدرت منطقه‎ای را فراهم خواهد ساخت. هدف تحقیق "شناسایی عوامل ژئوپلیتیکی مؤثر بر ارتقاء قدرت منطقه‎ای جمهوری اسلامی ایران" می‎باشد. نوع تحقیق کاربردی و رویکرد آن آمیخته با روش توصیفی – زمینه‎ای است. داده‌ها به دو روش کتابخانه‌ای و میدانی (مصاحبه نیمه ساختاریافته و پرسشنامه) گرد‎آوری که اطلاعات به‌دست‌آمده کیفی به روش تحلیل محتوا و با کمک نرم‌افزار مکس کیو دی ای و اطلاعات به‌دست‌آمده کمی با استفاده از نرم‎افزار تجزیه‌وتحلیل داده‎های کمی، مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفتند. روایی مصاحبه و پرسشنامه از طریق روایی محتوا و پایایی فرم مصاحبه با فرمول کاپای کوهن و پرسشنامه‎ها با آلفای کرونباخ محاسبه گردیده است. نمونه‎گیری به روش غیر تصادفی و معادل 93 نفر می‎باشد. از یافته‎های تحقیق، تعداد 64 عامل شامل 17 عامل با نقش قوت، 7 عامل با نقش ضعف، 21 عامل با نقش فرصت و 19 عامل با نقش تهدید احصاء گردید و درنهایت مشخص شد که موقعیت راهبردی قدرت منطقه‎ای جمهوری اسلامی ایران در ربع اول محور مختصات یا همان موقعیت تهاجمی قرار دارد و با توجه به اینکه استراتژی تهاجمی بین توان مالی (کارایی) و توان صنعت (پتانسیل رشد و ارتقاء) واقع گردیده، لذا قدرت منطقه‎ای ج. ا. ایران در وضعیت تعادل و پایداری به سر می‎برد و از قابلیت رقابت فعال در برابر سایر رقبا برخوردار است؛ بنابراین ضمن اینکه می‎توان جمهوری اسلامی ایران را قدرت منطقه‎ای معرفی نمود، از پتانسیل و ظرفیت لازم برای ارتقاء قدرت منطقه‎ای نیز برخوردار می‎باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Geopolitical Factors Affecting the Promotion of Regional Power of the Islamic Republic of Iran (Case Study of Yemen)

نویسندگان [English]

  • I Ahmadi Moghaddam 1
  • A.M Ahmadvand 2
  • A Mobini Dehkordi 3
  • B Taslimikar 4
1 Associate Professor of Internal Security, Amin University of Law Enforcement Sciences
2 Professor of Management, Ivanki University
3 Assistant Professor of Strategic Management, Imam Hussein University (PBUH)
4 PhD student in Strategic Defense Management, Higher National Defense University
چکیده [English]

Upgrading the regional power of the Islamic Republic of Iran, which is located in one of the strategic geopolitical regions of the world, is necessary to provide the ground for achieving the lofty goals of the system and the Islamic Revolution. Geopolitical factors are the same factors of power that are important components in gaining and promoting the power of countries, and proper knowledge of these factors will allow proper management in taking advantage of environmental conditions in order to achieve the goal of promoting regional power. Construction. The purpose of this study is to "identify geopolitical factors affecting the promotion of regional power in the Islamic Republic of Iran." The type of applied research and its approach are mixed with the descriptive-contextual method. Data were collected in two methods: library and field (semi-structured interviews and questionnaires). Quantitative data analysis software were analyzed. The validity of the interview and the questionnaire was calculated through the content validity and the reliability of the interview form with the Kappa Cohen formula and the questionnaires with Cronbach's alpha. Sampling is non-random and is equivalent to 93 people. From the research findings, 64 factors including 17 factors with the role of strength, 7 factors with the role of weakness, 21 factors with the role of opportunity and 19 factors with the role of threat were counted and finally it was determined that the strategic position of regional power of the Islamic Republic of Iran In the first quarter, it is the axis of coordinates or the offensive position, and considering that the offensive strategy is located between financial power (efficiency) and industrial power (growth and promotion potential), so regional power c. ا. Iran is in a state of balance and stability and has the ability to actively compete against other competitors. Therefore, while the Islamic Republic of Iran can be introduced as a regional power, it also has the necessary potential and capacity to promote regional power.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Power
  • regional power
  • geopolitics
  • geopolitical factors
فهرست منابع
- امام خامنه‎ای (مدظلهالعالی)، "مجموعه بیانات"، قابل‌دسترسی در:            WWW.Khamenei.ir
الف - منابع فارسی:
-  آشوری، داریوش (1376)، "ما و مدرنیته"، تهران، انتشارات مؤسسه فرهنگی صراط
-  اطاعت، جواد (1387)، "ژئوپلیتیک و سیاست خارجی ایران"، تهران، نشر سفیر
-  احمدوند، علی‎محمد (1386)، "درباره راهبرد (مقدمهای بر تدوین طرح راهبردی در ناجا)"، دوماهنامه توسعه انسانی پلیس، سال سوم، شماره 10
-  افشردی، محمدحسین و مدنی، سیدمصطفی (1388)، "ساختارنظامقدرتمنطقهایدرخاورمیانه"، فصلنامه مدرس علوم انسانی، دوره سیزدهم، شماره 3
- التهامی‎نیا، رضا؛ باقری دولت‎آبادی، علی و نیکفر، جاسب (۱۳۹۵)، "بحران یمن؛ بررسی زمینهها و اهداف مداخلات خارجی عربستان و آمریکا"، فصلنامه پژوهش‎های راهبردی سیاست، سال پنجم، شماره 18
-  بهاء، افسانه (1389)، "ریشههای بحران در یمن؛ مروری بر پروژه شیعه ستیزی عربستان در جنگ یمن"، فصلنامه پیام انقلاب، شماره 37
-  تقوی‎اصل، عطا (1387)، "ژئوپلیتیک جدید ایران: از قزاقستان تا گرجستان"، چاپ سوم، تهران، انتشارات وزارت امور خارجه
-  ثمودی، علیرضا (19/4/1391)، "یمن در هزارتوی مشکلات اقتصادی و سیاسی"، روزنامه جام جم
-  حافظ‌نیا، محمدرضا، (1381)، جغرافیای سیاسی ایران، تهران، انتشارات سمت
-  حافظ‌نیا، محمدرضا (1386)، "قدرت و منافع ملی (مبانی، مفاهیم و روش‌های سنجش)"، تهران، نشر انتخاب
-  حافظ­نیا، محمدرضا (1393)، "اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک"، چاپ چهارم، مشهد، انتشارات پاپلی
-  حافظ‌نیا، محمدرضا و کاویانی، محمد (1383)،"افق‌هایجدیددرجغرافیایسیاسی"، تهران، انتشارات سمت
-  درایسدل، آلاسدایر و بلیک، جرالد اچ (۱۳۸۶)، "جغرافیای سیاسی خاورمیانه و شمال آفریقا"، ترجمه: دره میرحیدر، تهران، انتشارات وزارت امور خارجه
- دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال و محسنی، سجاد (1393)، "علل و عوامل بیداری اسلامی در خاورمیانه و شمال آفریقا (مطالعه موردی تونس، مصر، لیبی و یمن)"، مجله سیاست دفاعی، سال بیستم، شماره 80
- ذوالفقاری، امیرعلی (1393)، "تحولات یمن؛ ریشهها و روندها، تهران: معاونت پژوهشهای سیاسی-حقوقی"، دفتر مطالعات سیاسی، کد موضوعی 260، شماره مسلسل 13928
-  زرقانی، سیدهادی (1388)، "مقدمهای بر قدرت ملی"، چاپ اول، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی غیرانتفاعی
-  سجادپور، محمدکاظم، (1390)، "تحلیل استراتژی آمریکا در یمن"؛ وزن‌های ناهمسنگ، تهران: مجله همشهری دیپلماتیک، شماره 48
-  شادلو، عباس، (1392) "اطلاعاتی در مورد احزاب و جناحهای سیاسی ایران امروز"، تهران، انتشارات وزراء
-  صادقی، حسین و احمدیان، حسن (1389)، "دگرگونی جایگاه منطقهای یمن؛ امکانات و چالشها"، تهران، فصلنامه راهبردی، سال نوزدهم، شماره 56
-  صفوی، سیدیحیی (1381)، "مقدمه‌ای بر جغرافیای نظامی ایران"، جلد اول، چاپ دوم، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح
-  صفوی، سیدیحیی (1382)، "مقدمه‌ای بر جغرافیای نظامی ایران"، جلد چهارم، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح
-  صفوی، سیدیحیی (1387)، "مقدمه­ای بر جغرافیای نظامی ایران"، جلد پنجم، تهران، سازمان جغرافیای نیروهای مسلح
-  صفوی، سیدیحیی (1387)، "وحدت جهان اسلام، چشم‎انداز آینده"، تهران، انتشارات شکیب
-  عزتی، عزت ا... (1390)، "ژئوپلیتیک"، چاپ نهم، تهران، انتشارات سمت
-  فارسی، جلال‎الدین (1378)، "سیاست دفاعی راهبردی"، چاپ اول، تهران، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر
-  فرجی، عبد‌الرضا (1366)، "جغرافیای کامل ایران"، جلد اول، تهران، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش‌وپرورش
-  کاظمی، علی‌اصغر (1368)، "ابعاد حقوقی حاکمیت ایران در خلیج‌فارس"، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی
-  کالینز، جان. ام (1383)، "استراتژی بزرگ"، ترجمه کوروش بایندر، چاپ اول، تهران، انتشارات وزارت امور خارجه
-  مجتهدزاده، پیروز (1379)، "ایده‌های ژئوپلیتیک و واقعیت‌های ایرانی"، تهران، نشر نی
-  مسکوب، شاهرخ (1379)، "هویت ایرانی و زبان فارسی"، تهران، انتشارات فرزان
-  نامی، محمدحسن (1389)، "جغرافیای کشور پاکستان با تأکید بر ایالت بلوچستان"، تهران، انتشارات سازمان جغرافیایی نیرو‌های مسلح
-  واعظی، محمود (1387)، "ژئوپلیتیک بحران در آسیای مرکزی و قفقاز"، تهران، انتشارات وزارت امور خارج جمهوری اسلامی ایران
- ره‎پیک، سیامک و کلاه‎چیان، محمود (1387)، "طراحی الگوی مناسب کاربرد منابع قدرت نرم در تأمین امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران"، تهران، دانشگاه عالی دفاع ملی، فصلنامه‌ مطالعات دفاعی استراتژیک، سال نهم، شماره‌ 35
- عبدا... ‎زاده، احمد و عیوضی، محمدرضا (1386)، "ارائه‌ی ارزیابی امنیتی الگوی حزبی مناسب برای جمهوری اسلامی ایران"، تهران، دانشگاه عالی دفاع ملی، ماهنامه‌ی نگرش راهبردی، سال هشتم، شماره‌ 82
-  عمادی، سیدرضی (1394)، "بررسی روند تجاوز سعودیها به یمن"، تهران، معاونت بررسی و تحلیل سازمان بسیج
-  فضائلی، مصطفی (1395)، "مداخله نظامی در یمن از منظر حقوق بینالملل"، تهران، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دوره چهل و ششم، شماره 1
-  میرحیدر، دُره (1377)، "ژئوپلیتیک؛ ارائه تعریفی جدید"، مشهد، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال سیزدهم، شماره 4
- بوالحسنی، خسرو (1392)، "بررسی ژئوپلیتیک ترکیه و تأثیر آن در تدوین راهبرد دفاعی ج.ا.ایران"، رساله دکتری علوم دفاعی راهبردی، تهران، دانشگاه عالی دفاع ملی
- بیک، علی‎اصغر (1395)، "تأثیر عوامل ژئوپلیتیکی دریای خزر بر تدوین راهبردهای دفاعی ج.ا.ا"، رساله دکتری علوم دفاعی راهبردی، تهران، دانشگاه عالی دفاع ملی
-  رشید، غلامعلی (1386)، "نقش عوامل ژئوپلیتیک در راهبرد دفاعی (مطالعه‌ی موردی؛ ایران نسبت به عراق)"، رساله دکتری، تهران، دانشگاه تربیت مدرس
- رشید، غلامعلی و کلانتری، فتح‎ا... (1395)، "نقش عوامل ژئوپلیتیکی طبیعی در تدوین راهبرد دفاعی ج. ا. ایران در مقابل تهدیدات نظامی آمریکا از مبدأ سرزمینی عراق"، فصلنامه مطالعات دفاعی استراتژیک، سال چهاردهم، شماره 66
-  شمس دولت‎آبادی‌، سید محمودرضا‌ (1387)، "علایق ژئوپلیتیک و راهبرد ملی (مورد: ایران نسبت به آسیای مرکزی)"، رساله دکتری، تهران، دانشگاه دفاع ملی
-  کاردان، عباس (1390)، "قیام انقلابی در یمن؛ زمینهها و موانع داخلی و خارجی"، فصلنامه عملیات روانی، سال هشتم، شماره 29
-  کریم‎لو، داوود (1393)، "جمهوری یمن"، تهران، انتشارات وزارت امور خارجه
- کلانتری، فتح‎ا... و رسولی، مهدی (1397)، "بررسی نقش عوامل ژئوپلیتیکی ج. ا. ایران بر راهبرد دفاعی آن"، فصلنامه علمی راهبرد دفاعی، سال هفدهم، شماره 65
- کمالی، محمدرضا (1393)، "تأثیر عوامل ژئوپلیتیکی کشور عربستان در تدوین راهبردهای دفاعی جمهوری اسلامی ایران"، رساله دکتری، تهران، دانشگاه عالی دفاع ملی
-  گروه مؤلفین (1396)، "کتاب پایه یمن"، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
-  ماه‎پیشانیان، مهسا (1388)، "سایه شیعه ستیزی و ایران هراسی بر جنگ یمن"، دوهفته‎نامه پگاه، شماره 273
-  میراحمدی، منصور و احمدوند، علی‎محمد (1394)، "هویت و مبانی فکری جنبش انصارا... در یمن"، فصلنامه اندیشه سیاسی در اسلام، شماره‎های 2 و 3
- نوذری، فضل‌اله (1391)، "تعیین عوامل ژئوپلیتیک حوزه‌ دریای عمان و تأثیر آن بر تدوین راهبرد دفاعی امنیتی ج. ا. ایران"، رساله دکتری، تهران، دانشگاه عالی دفاع ملی
-  نیکو، حمید (1391)، "بیداری اسلامی و چشمانداز اسلامگرایی در یمن"، فصلنامه پانزده خرداد، سال دهم، شماره 33
-  واعظی، محمود (1392)، "انقلاب و تحول سیاسی در خاورمیانه"، چاپ اول، تهران، مرکز آموزش و پژوهش‎های بین‎المللی وزارت امور خارجه، اداره نشر
-  هاشمی‎نسب، سیدسعید (1388)، "نشست بررسی تحولات اخیر کشور یمن"، فصلنامه پژوهش‎های منطقه‎ای، شماره 2
ب - منابع عربی:
-  الشجاع، احمدالامین (1434)، "ایران و الحوثیون"، صنعاء، مرکز البحوث و الدراسات
ج - منابع انگلیسی:
-   Al-Mamari, Jamil Abdo Saeed, (2008), the structure and importance of the commercial and Village based poultry systems in the Republic of Yemen, Animal production department, Ministry of Agricultural and Irrigation.
-   Buzan, Barry & Waver, Ole, (2003), Regions and powers: the structure of international security, Cambridge: Cambridge University Press.
-   Buzan, Barry, (2004), the United States and the Great Powers, Cambridge, United Kingdom: Polity Press.
-   Clausewitz, Carl Won, (1976), On War, Princeton University Press, Trans by Mikhael Howard & Peter.
-   Cohen, Saul B. (1994), Geopolitics in the new world erea, Edited by: George J. Demko and William B. Wood. USA: Westview Press.
-   Glassner, Martin, (1993), Political Geography.
-   Hepple, L. (1986), the Revival of Geopolitics, Political Geography Quarterly, 5 (Supplement):21-36.
-   Husain, M. (1993), Perespectives in Human Geography, New Dehli: Anmol Publication.
-   Oˊ Sullivan, Patrik, (1986), Geopolitics, Australia: Groom Helm
-   Pacione, Mikhael, (1985), Progress in Political Geography, Australia: Groom Helm.
-   Masood, Ehsan, (2006), Islam and Science: An Islamist revolution, Nature. 444: 22–25. Doi:10.1038/444022a. Retrieved 21 October 2011.
-   Schmitz, Charles, (2012), Building a better Yemen, Carnegie Endowment for International peace.
ج – سایت­ها:
-  مرکز آمار ایران، 1398، قابل‌دسترسی در:
-  غفرانی، علی و موسوی‎مقدم، مهناز (1396)، پژوهشی در دانش بومی کشاورزی ایران با تکیه‌بر سه کتاب باقی‌مانده از قرن دهم هجری، دانشگاه فردوسی مشهد، قابل‌دسترسی در:
https://doi.org/10.22067
-  وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، قابل‌دسترسی در:
http://www.defanews.ir
-  گزارش یونسکو، رشد علمی ایران در شرایط تحریم، خبرگزاری جمهوری اسلامی، قابل‌دسترسی در:
http://www.irna.ir
-  وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، قابل‌دسترسی در:
https://www.msrt.ir
-   سازمان نهضت سوادآموزی، قابل‌دسترسی در:
https://www.lmoiran.ir
-  خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، قابل‌دسترسی در:
https://www.isna.ir/news
-   National Adaptation Programme of Action, (2010), Republic of Yemen, Environment Protection Authority, available at: http://unfccc.int/resource
-   IMF Country Report, (2014), republic of Yemen, International Monetary Found, available at: www.imf.org
-   Salisbury, Peter, (2011), Yemen's Economy: Oil, Imports and Elites, Chatham House, available at: www.Chathamhouse.org