مقاله پژوهشی: تأثیر عوامل ژئوپلیتیک (سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی) سواحل مکران در حوزه دریای عمان بر تدوین راهبرد دفاعی جمهوری اسلامی ایران

نویسنده

استادیار علوم دفاعی راهبردی و دانشگاه جامع امام حسین

چکیده

حوزه‌ دریای عمان و کشورهای پیرامونی آن مشتمل بر ایران، پاکستان، عمان و امارات متحده عربی که به‌عنوان بخشی از حوزه‌ ژئواستراتژیک اقیانوس هند محسوب می‌شود، یک محیط نسبتاً ناشناخته و مغفول در ابعاد مختلف ازجمله عوامل ژئوپلیتیک سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی مرتبط با مسائل دفاعی است که در این راستا ضرورت اتخاذ راهبرد دفاعی در حوزه‌ی دریای عمان برای کشور به‌منظور تأمین منافع ملی، اجتناب‌ناپذیر است. از طرفی تدوین راهبرد دفاعی مطلوب نیز مستلزم شناخت دقیق عوامل ژئوپلیتیکی این حوزه به‌ویژه درزمینه عوامل ژئوپلیتیک مزبور و توجه به تأثیر آن‌ها بر راهبرد دفاعی کشور و روابط با سایر بازیگران در این حوزه می­باشد.
بنابراین در پژوهش حاضر تلاش گردیده است تا با استفاده از روش تحقیق توصیفی - تحلیلی و به‌صورت کاربردی پس از انجام مطالعات نظری و محیط‌شناسی سواحل جنوب شرق ایران و سواحل کشورهای حوزه‌ی دریای عمان، عوامل ژئوپلیتیک سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی مؤثر بر تدوین راهبرد دفاعی جمهوری اسلامی ایران شناسایی و در ادامه ضمن مشاوره با برخی از افراد خبره مرتبط با موضوع و اخذ نظر آنان، پرسشنامه‌ای در قالب 19 سؤال بسته و یک سؤال باز تنظیم و طراحی گردید، سپس پرسشنامه تحقیق در بین افراد خبره و صاحب‌نظر جامعه نمونه آماری که 34 نفر برآورد گردیده بود به‌صورت تمام شمار توزیع و پس از جمع‌آوری و اخذ نظر آنان با استفاده از روش‌های کمی آماری، اقدام به تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و نهایتاً نسبت به جمع­بندی و ارزیابی سؤال تحقیق پرداخته‌شده ‌است. در نتیجه‌گیری و در پاسخ به سؤال تحقیق، مؤثرترین عوامل ژئوپلیتیک‌ سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی سواحل جنوب شرق کشور در حوزه­ دریای عمان که در تدوین راهبرد دفاعی جمهوری اسلامی ایران تأثیر دارند، برحسب اولویت میانگین و وزن آن­ها در قالب 17 عامل مؤثر ژئوپلیتیک سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی تعیین گردیده­اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Impact of Geopolitical Factors (Political, Economic, Cultural and Military) of Makran Shores on the Oman Sea Basin on Formation of Iran's Defense Strategy

نویسنده [English]

  • F Nozari
Assistant Professor of Strategic Defense Sciences and Imam Hossein University
چکیده [English]

The Oman Sea Basin and its surrounding states, including Iran, Pakistan, Oman and the United Arab Emirates, which are part of the Indian Ocean geostrategic domain, are a relatively unknown and neglected environment in various aspects including political, economic, cultural, geopolitical factors It is related to defense issues that the necessity of adopting a defensive strategy in the Oman Sea for the benefit of the nation is inevitable.   On the other hand, the formulation of a favorable defense strategy requires a detailed understanding of the geopolitical factors of this area, especially in the context of the geopolitical factors concerned and their impact on the country's defense strategy and relations with other players in the field. Therefore, in the present study, it has been attempted to use geopolitical, economic, cultural and military factors influencing the formulation of a descriptive analytical and applied method after conducting theoretical and environmental studies on the southeastern coast of Iran and the coasts of the Oman Sea countries. The defense strategy of the Islamic Republic of Iran was identified and after consulting with some experts related to the subject and obtaining their opinion, a questionnaire with 19 closed questions and one open
ended question was designed and designed, then a research questionnaire among experts and community experts. The sample size of 34 individuals was estimated to be integer d.  In conclusion and in response to the research question, the most influential political, economic, cultural and military geopolitical factors of the south east coast of the country in the Oman Sea that influence the formulation of the Islamic Republic of Iran's defense strategy, in terms of their average priority and weight The effective political, economic, cultural and military geopolitical factors have been identified.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Geopolitics
  • Geopolitical Factors
  • Defense Strategy
  • Oman Sea Basin
منابع:
-   افشار (سیستانی)، ایرج (1376)، "جغرافیای تاریخی دریای پارس"، انتشارات سوره، تهران
-   تقوی اصل، عطا (1387)،  "ژئوپلیتیک جدید ایران: از قزاقستان تا گرجستان"،  چاپ سوم، انتشارات وزارت امور خارجه، تهران
-   حافظ نیا، محمدرضا (1371)، "خلیج‌فارس و نقش استراتژیک تنگه‌ هرمز انتشارات سمت (چاپ و نشر علامه طباطبایی)، تهران
-   حافظ‌نیا، محمدرضا (1381)، "جغرافیای سیاسی ایران"، انتشارات سمت، تهران
-   حافظ نیا، محمدرضا (1385)، "اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک انتشارات پاپلی، مشهد
-  حافظ نیا، محمدرضا، رشید، غلامعلی، پرهیزکار، اکبر، افشردی، محمدحسین (1386)، "الگوی نظری طراحی راهبرد دفاعی مبتنی بر عوامل ژئوپلیتیکی فصلنامه‌ی بین‌المللی ژئوپلیتیک (علمی- پژوهشی)، سال سوم، شماره‌ی دوم، تهران
-   دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی (1387)، "عمان"، انتشارات وزارت امور خارجه، تهران
-   رشید، غلامعلی (1386)، "نقش عوامل ژئوپلیتیک در راهبرد دفاعی (مطالعه‌ی موردی؛ ایران نسبت به عراق) رساله‌ دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران
-   سازمان اطلاعات سپاه (1389)، "برآورد تهدید امارات متحده عربی"، تهران
-   سازمان بنادر و کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران (1384)، "نقش بنادر ایران در منطقه و جهان در ده سال آینده تهران‌.
-   شکویی، حسین (1373)، "فلسفه جغرافیاچاپ هشتم، انتشارات گیتاشناسی
-   عبدی، عباس (1380)، "مهم‌ترین مسائل امنیتی جمهوری اسلامی ایران"، مجموعه مقالات نگاهی به مسائل امنیتی ایران، پژوهشکده مطالعات راهبردی
-   عزتی، عزت اله (1380)، "ژئوپلیتیک در قرن بیست و یکم"، انتشارات سمت، تهران
-   فلاح‌زاده، محمدهادی (1385)، "آشنایی با کشور‌های اسلامی (5) پاکستان"، مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر، تهران
-   معاونت اطلاعات آجا (1382)، "برآورد اطلاعات راهبردی شماره 24 کشور امارات متحده عربی"، تهران
-   معاونت اطلاعات آجا (1388)، "برآورد اطلاعات راهبردی شماره 14 کشور سلطان‌نشین عمان"، تهران
-   معاونت اطلاعات آجا (1388)، "برآورد اطلاعات راهبردی شماره 30 کشور پاکستان"، تهران
-   معاونت اطلاعات سپاه (1384)، "امارات متحده عربی"، تهران
-   مرکز آمار ایران (دی 1388)، "سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1385-  نتایج کلی استان سیستان و بلوچستان"، امور بین‌الملل و روابط عمومی مرکز آمار، تهران
-   مرکز آمار ایران (اسفند 1388)، "سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1385- نتایج کلی استان هرمزگان"، امور بین‌الملل و روابط عمومی مرکز آمار، تهران
-   نامی، محمدحسن (1388)، "جغرافیای کشور پاکستان با تأکید بر ایالت بلوچستان"، انتشارات سازمان جغرافیایی نیرو‌های مسلح، تهران
-  نوذری، فضل­اله، (1391)، "تعیین عوامل ژئوپلیتیک حوزه دریای عمان و تأثیر آن بر تدوین راهبرد دفاعی امنیتی جمهوری اسلامی ایران"، رساله‌ دکتری علوم دفاعی راهبردی، دانشگاه عالی دفاع ملی، تهران