مقاله پژوهشی:عوامل ژئوپلیتیکی اقتصادی مؤثر بر تدوین راهبرد دفاعی جمهوری اسلامی ایران در منطقۀ شمال شرق کشور

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری مدیریت راهبردی دانشگاه عالی دفاع ملی

2 استاد، جغرافیای سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس

3 استادیار،‌ امنیت ملی، دانشگاه عالی دفاع ملی

چکیده

< p>منطقه شمال‌شرق کشور که هم‌مرز با کشورهای افغانستان و ترکمنستان می‌باشد از منظر ابعاد مختلف ژئوپلیتیک و مسائل دفاعی – امنیتی به‌عنوان یک منطقه حساس محسوب می‌گردد، بطوریکه مقام معظم رهبری حضرت امام خامنه‌ای(مدظله‌العالی) برقراری امنیت و تقویت آمادگی نظامی منطقه شمال‌شرق کشور را به‌طور ویژه مورد تأکید قرار داده‌اند. لیکن باوجود حساسیت ویژه منطقه شمال‌شرق کشور، این منطقه از منظر مطالعات ژئوپلیتیکی و راهبردی موردتوجه کافی قرار نگرفته که این امر می‌تواند موجب از دست رفتن بسیاری از فرصت‌ها و افزایش و نزدیکی تهدیدات علیه منافع ملی کشور در این حوزه گردد. لذا تحقیق حاضر می‌کوشد که منطقه شمال‌شرق کشور را از منظر اقتصادی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابعاد ژئوپلیتیکی مورد بررسی قرار دهد. هدف پژوهش حاضر شناسایی عوامل ژئوپلیتیکی اقتصادی مؤثر بر تدوین راهبرد دفاعی جمهوری اسلامی ایران در منطقه استراتژیک شمال‌شرق کشور می‌باشد. این پژوهش ازلحاظ نوع تحقیق، کاربردی – توسعه‌ای است که به روش توصیفی- تحلیلی با رویکرد کمی انجام پذیرفته است. به‌منظور رسیدن به هدف تحقیق از طریق پرسشنامه و به روش نمونه‌گیری تمام شمار از نقطه نظرات 60 نفر از خبرگان لشکری و کشوری و صاحب‌نظران در حوزه جغرافیای سیاسی، به‌ویژه ژئوپلیتیک و راهبرد دفاعی در سطح نیروهای مسلح و منطقه شمال شرق کشور استفاده گردید. نهایتاً، 27 عامل ژئوپلیتیکی اقتصادی مؤثر بر تدوین راهبردهای دفاعی جمهوری اسلامی ایران در منطقۀ شمال شرق کشور شناسایی گردیدند که در قالب عوامل چهارگانه قوت و ضعف و بسترهای فرصت‌آفرین و تهدیدزا (10 عامل قوت و 8 عامل ضعف، 3 عامل فرصت، 6 عامل تهدید) برشماری گردیدند. از مهم‌ترین عوامل ژئوپلیتیکی اقتصادی احصاء شده می‌توان به عواملی مانند راه‌آهن سراسری شمال‌شرق به سواحل جنوب، به‌عنوان عامل قوت‌زا؛ پایین بودن ارزش پولی ج.ا.ا نسبت به کشورهای پیرامونی و سوءاستفاده اجتماعی – فرهنگی اتباع خارجی از آن در شهر مشهد مقدس، به‌عنوان عامل ضعف‌ساز؛ وجود منابع مشترک نفت و گاز ایران با ترکمنستان در دریای خزر، به‌عنوان عامل فرصت‌آفرین؛ و وابستگی کشور افغانستان به کمک‌های خارجی برای توسعه اقتصادی، به‌عنوان عامل تهدیدزا اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Geopolitical Economic Factors Affecting Defensive Strategy of Islamic Republic of Iran in the Zone of Eastern North of the Country.

نویسندگان [English]

  • A Jahanshahi 1
  • S.Y RahimSafavi 2
  • M Kamkar 3
1 Graduate Doctor of Strategic Management, Higher National Defense University
2 Professor, Political Geography, Tarbiat Modarres University
3 Assistant Professor, National Security, Higher National Defense University
چکیده [English]

< p >The Zone of Eastern North of the Country which has common borderline with Afghanistan and Turkmenistan countries is considered as a critical district from the aspects of geopolitical and defensive - security affairs, accordingly the supreme leader Imam Khamenei has emphasized preserving security and reinforcing military preparation of the Zone of Eastern North of the Country. Thus, despite the circumstance of the Zone of Eastern North of the Country, this region has not been attended sufficiently from the perspective of geopolitical and strategic studies and this deficiency could loses many opportunities and attracts many threats against the national profits in this area. Accordingly, the current study tries to investigate the Zone of Eastern North of the Country from the focal of economic as one of the most important geopolitics factors. The research aim is to identify the geopolitical economic factors affecting defensive strategies of Islamic Republic of Iran in this strategic zone of the country. This research is an applicable – developmental research which is accomplished by descriptive – analytical research method with a quantitative approach. To reach the research objective, through a questionnaire and applying whole-counting sampling method, the opinions of 60 military and governmental elites and geopolitical experts, especially geopolitics and defensive strategy in the level of army forces and the zone of eastern north of the country were utilized. The collected data were analyzed through descriptive and inferential analytical methods to provide the appropriate answers for the research questions. Ultimately, 27 geopolitical economic factors affecting defensive strategies of Islamic Republic of Iran in the eastern north zone of the country were identified and then were categorized into the quadruplet factors of strength, weakness, opportunity and threat (10 strength, 8 weakness, 3 opportunity and 6 threat factors). As the most important elicited factors, the railway of the Eastern North toward the south offshore, as a strength factor; being low value of the currency of the country in comparison with the neighbors and social – cultural abuse of that by foreigners in holly Mashhad city, as a weakness factor; existing common sources of petroleum and gas between Iran and Turkmenistan in Caspian sea, as an opportunity; and dependence of Afghanistan to the international financial aids for the country development, as a threat, can be mentioned.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Geopolitical Economic Factors
  • the Eastern North Zone of the Country
  • Defensive Strategies
فهرست منابع
الف- منابع فارسی
- قرآن کریم، (1388)، ترجمه آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی، قم، انتشارات جمهوری.
- امام خامنه­ای(مدظله‌العالی)، بیانات قابل‌دسترسی در سایت معظم­له، www.khamenie.ir.
- آیزنشتات، مایکل، (2011)، "فرهنگ راهبردی جمهوری اسلامی ایران"، مفاهیم عملیاتی و سیاست، مطالعات شرق میانه، آمریکا، دانشگاه، سپاه تفنگداران دریایی.
- افشردی، محمدحسین، بوالحسنی، خسرو، (1393)،" تهدیدهای ژئوپلیتیکی مؤثر بر تدوین راهبردهای دفاعی ج.ا.ایران در قبال ترکیه"، مطالعات دفاعی و استراتژیک، شماره 55، صص 62-43.
- استان‌شناسی خراسان جنوبی، (1394)، "سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی وزارت آموزش‌وپرورش"، شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
- استان‌شناسی خراسان شمالی، (1395)، "سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی وزارت آموزش‌وپرورش"، شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
- استان‌شناسی گلستان، (1394)، "سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی وزارت آموزش‌وپرورش"، شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
- بیک بیلندی، علی‌اصغر، (1395)، رساله دکتری،"تأثیر عوامل ژئوپلیتیک دریای خزر بر راهبردهای دفاعی ج.ا.ا." تهران، دانشگاه عالی دفاع ملی، دانشکده دفاع.
- تافته، گودرز، (1394)،" تبیینتأثیر عوامل ژئوپلیتیکی ترکمنستان بر تدوین راهبرد دفاعی جمهوری اسلامی ایران"، تهران، دانشگاه عالی دفاع ملی، دانشکده دفاع.
- تقوی اصل، عطا، (1379)،" ژئوپلیتیک جدید ایران: از قزاقستان تا گرجستان، تهران"، وزارت امور خارجه.
- حافظ نیا، محمدرضا، (1385)،" اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک"، ‌مشهد: انتشارات پاپلی.
- حافظ نیا، محمدرضا، رشید، غلامعلی، پرهیزگار، اکبر، افشردی، محمدحسین، (1386)، "علایق ژئوپلیتیک ایران در آسیای مرکزی و فرصت‌های پیش رو"، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال سوم، شماره سوم، 122-80.
- رهنما، محمدرحیم، توانگر، معصومه، (1389)،" نقش شهرهای مرزی در فرآیند جهانی‌شدن و توسعه منطقه‌ای ایران مطالعه موردی شهرهای مرزی استان خراسان رضوی"، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال ششم، شماره 3، :185-152.
- سنایی، مهدی، (1386)، "همکاری منطقه‌ای در آسیای مرکزی و نقش ایران"، مجموعه مقالات چهاردهمین همایش بین‌المللی آسیای مرکزی و قفقاز، سازمان همکاری شانگهای: فرصت‌های پیش رو، تهران، مرکز چاپ و نشر وزارت امور خارجه.
- صفوی، سید یحیی و جلالی نسب، عبداله، (1395)، "جغرافیای امنیتی مرز ایران و افغانستان و پیامدهای امنیتی آن بر جمهوری اسلامی ایران"، تهران، مرکز آموزشی و پژوهشی شهید سپهبد صیاد شیرازی.
- گروه مطالعاتی امنیت، (1387) " تهدیدات قدرت ملی شاخص‎ها و ابعاد" تهران، انتشارات دانشگاه عالی دفاع ملی.
مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، (1395)، "خراسان جنوبی در یک نگاه".
مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، (1395)، "خراسان رضوی در یک نگاه".
مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، (1395)، "خراسان شمالی در یک نگاه".
- مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، (1395)،" گلستان در یک نگاه".
-   نوروزانی کوهستانی، شهرام، (1393"نقش عوامل ژئوپلیتیک افغانستان در تدوین راهبرد دفاعی جمهوری اسلامی ایران"، تهران، دانشگاه عالی دفاع ملی، دانشکده دفاع.
ب- منابع انگلیسی:
-   Garteustein – Ross, D., Trombly, D., and Borr, N. (2014). Role in Afghanistan. FDD Press.
ج- سایت‌ها:     
-         www.scipost.com